Compensatie voor ODE dreigt in Brussel te stranden

Een belasting verhogen is met één pennenstreek geregeld. Een onterechte verhoging compenseren is daarentegen bijna onmogelijk, blijkt uit de brief die de ministers van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en Economische Zaken en Klimaat (EZK) half april naar de Tweede Kamer hebben gestuurd.

Compensatie een derde van extra kosten

Omdat de verhoogde ODE op netstroom de glastuinbouwsector onevenredig hard raakt, heeft de regering in 2020 een compensatie toegezegd. In totaal is tweemaal € 11 miljoen uitgetrokken voor de jaren 2021 en 2022. Voor het eerste jaar van de ODE-verhoging, 2020, kon niets meer worden geregeld. De onbezonnen maatregel heeft de glastuinbouw alleen al in 2020 minstens € 30 miljoen gekost, heeft Wageningen Economic Research berekend. In de jaren daarna loopt dit verder op. Dit betekent dat de compensatie hooguit een derde van de extra kosten bedraagt.

Ondoenlijk om aan tegenprestatie-eis te voldoen, zelfs voor een klein deel van de bedrijven

^{Alexander Formsma, energiespecialist bij Glastuinbouw Nederland}

Brussel eist tegenprestatie

Het wordt bovendien heel lastig om de compensatie daadwerkelijk toe te kennen. Brussel ziet het als ongeoorloofde staatssteun. Tenzij er een tegenprestatie tegenover staat, die geleverd wordt nádat de compensatieregeling goedkeuring heeft gekregen.

“Het is ondoenlijk om daaraan te voldoen, zelfs voor een klein deel van de bedrijven”, zegt Alexander Formsma, energiespecialist bij Glastuinbouw Nederland. “De lichtst denkbare tegenprestatie zou zijn dat een ondernemer sinds 2019 geen extra gas is gaan verbruiken. Maar bijna iedereen is meer gas gaan verbruiken om de hogere elektriciteitskosten te vermijden. Ondernemers hebben knopen moeten doorhakken. We zijn twee jaar verder zonder compensatieregeling en zonder uitzicht daarop.”

In de Kamerbrief spreekt het ministerie van LNV over een terugvalregeling, voor het geval de compensatie niet doorgaat. Dat zou een investeringssubsidie kunnen zijn. Glastuinbouw Nederland wil echter geen investeringssubsidie, want dat is heel iets anders dan compensatie.

Aan de motivatie van het ministerie van LNV ligt het niet, meent Formsma. “We zien een bereidheid, anders hadden we niet al een halfjaar rond de tafel gezeten om dit op te lossen. De enige oplossing zie ik in een wijziging van de ODE, die echter niet alleen op de glastuinbouw effect heeft. Daarvoor moeten we in gesprek met het ministerie van EZK. Maar zo’n wijziging kan nog jaren op zich laten wachten.”

_{Tekst gaat verder onder de foto}

Is gas ongewenst of juist noodzakelijk voor de energietransitie? – Foto: Ronald Hissink

Gasprijs verhogen?

De laatste tijd zijn er diverse evaluatierapporten over de ODE, de energiebelasting en de financiering van de energietransitie opgeleverd, zoals van Wageningen Economic Research en adviesbureau CE Delft. Deze moeten een basis bieden voor het nieuwe energiebeleid. Uit alle evaluaties blijkt dat de heffing niet het gewenste effect heeft op de energietransitie; integendeel. Tuinders zijn juist meer gas gaan gebruiken, laten AgroEnergy en Enova weten.

In de ODE-evaluatie van CE Delft en de laatste toekomstverkenning van EZK wordt de mogelijkheid geopperd om dan ook het gas duurder te maken. Het tuinbouwgas zit in een speciaal laag belastingtarief, en WKK-gas is voor alle sectoren vrijgesteld van energiebelasting en ODE. Dat zouden verkeerde prikkels zijn, meent het adviesbureau.

Dat heeft een reden. De grote industrie betaalt nauwelijks energiebelasting om te kunnen blijven concurreren met het buitenland. Het dient om te voorkomen dat er dubbel belasting wordt betaald. Over de geproduceerde elektriciteit betaalt de eindgebruiker namelijk al belasting. De kans dat de energiebelasting op gas omhoog gaat, is dus niet groot.

Alleen gas duurder werkt niet

Alleen stroom voor eigen gebruik en warmte kan worden belast. Maar als de overheid de warmte gaat belasten, komen allerlei warmteprojecten in de problemen. En die projecten zijn weer nodig voor de energietransitie. “Als je aan één knop draait, dan gaan andere knoppen meedraaien”, waarschuwt Nico van der Velden, onderzoeker bij Wageningen Economic Research. Hij doet op dit moment onderzoek naar de effecten van verschillende maatregelen op de energietransitie. “Je moet alles in samenhang bekijken. Als zou je gas duurder maken, dan ben je er nog niet. Je moet ook alternatieven bieden: voor elektriciteit, voor warmte én voor CO₂.”

Tennet heeft WKK nodig

Een andere vraag is of je gas wel als ongewenst moet zien, of juist als onmisbaar bij de energietransitie. Doordat er meer zon- en windenergie op het net komt, hebben netbeheerders meer flexibiliteit nodig. WKK-motoren kunnen die leveren. “In de komende jaren hebben netbeheerders veel WKK nodig om het net in balans te houden. Dat zal alleen maar meer worden”, zegt Eefje van Gorp, woordvoerster Tennet. “Er zullen andere technieken komen, zoals batterijen en centrales op hernieuwbare brandstoffen, maar die zijn er nu nog nauwelijks. Daarom werken we graag samen met de glastuinbouw. De industrie heeft ook veel WKK, maar die is niet flexibel.”

WKK van gas naar waterstof of methaan

De WKK in de glastuinbouw zal zeker tot 2030 grotendeels aardgas nodig hebben. Daarna zou hij op waterstof of synthetisch methaan kunnen draaien, denkt Van Gorp. “Dat hangt af van hoe snel de productie van waterstof en andere energiedragers wordt opgeschaald. Op dit moment is de productie van waterstof nog duur en inefficiënt, maar ik denk dat het goedkoper kan worden als het bijvoorbeeld grootschalig in de Sahara geproduceerd gaat worden. Samen met Gasunie gaan we eilanden bouwen in de Noordzee die waterstof produceren uit windenergie. Al die waterstof zouden we via het gasnet kunnen transporteren, onder meer voor gebruik in WKK’s.”

Dit zou betekenen dat WKK niet moet worden afgeschreven, maar dat het juist een belangrijk onderdeel is van de energietransitie. “Het is duidelijk dat het de overheid ontbreekt aan een langetermijnvisie hoe energiedoelen het best kunnen worden gehaald”, vindt John Kruijt (Enova). “Het beleid is ad hoc en de miljarden vliegen je om de oren. We hebben een ministerie van Energie hard nodig.”