Vrij spel voor illegale gewasbeschermingsmiddelen

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en het Openbaar Ministerie (OM) verliezen het zicht op de illegale handel in gewasbeschermingsmiddelen.

De NVWA heeft te weinig capaciteit voor het onderzoek. In het buitenland speelt dezelfde problematiek, ook daar is het zicht op de illegale markt en de daarbij behorende criminele netwerken verouderd.

Dat staat in het Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit dat het Openbaar Ministerie heeft gepubliceerd. In het dreigingsbeeld waarschuwt het OM dat de illegale handel in de komende jaren zal toenemen. Er is meer (strafrechtelijk) onderzoek nodig om te zien waar illegale middelen vandaan komen en hoe de illegale markt in elkaar steekt. Het OM adviseert om het onderzoek niet alleen te laten afhangen van meldingen over illegale handel, maar ook onderzoeken in te zetten op terreinen waar verwacht kan worden dat er illegale middelen ingezet worden, bijvoorbeeld nadat een middel is verboden (neonicotinoïden in de bietenteelt, kiemremmer chloorprofam bij de bewaring van aardappelen). Om de illegale handel en het illegale gebruik aan te pakken is het essentieel dat zo vroeg mogelijk in de keten wordt ingegrepen, aldus het OM.

Goudmijn voor criminelen

De handel in illegale gewasbeschermingsmiddelen wordt door het OM beschreven als een goudmijn voor criminelen. De winsten zijn hoog, de pakkans laag en een eventuele straf valt in het niet bij de verkregen winst. Europol heeft becijferd dat de winst per kilo illegaal middel kan oplopen tot € 70. Illegale middelen komen meestal goedkoop uit China, India of een ander land. Uit gepubliceerde rechterlijke uitspraken blijkt dat onvoorwaardelijke celstraffen zelden worden opgelegd. De straf op het binnensmokkelen van enkele containers illegale middelen (geldboete en voorwaardelijke celstraf) staat niet in verhouding tot de straffen op het binnensmokkelen van een kilo cocaïne (een jaar onvoorwaardelijke cel), aldus een voorbeeld uit het rapport van het OM.

Het beeld van de illegale markt voor gewasbeschermingsmiddelen is gebaseerd op gegevens uit 2016. Sindsdien is er nog één groot strafrechtelijk onderzoek gedaan naar de illegale handel. Bij dat onderzoek werd de illegale handel uiteindelijk niet aangetoond.

Korte klap

Het merendeel van de strafzaken zijn zogenoemde ‘korte-klapzaken’ die relatief weinig onderzoek vereisen. Die zaken leveren niet of nauwelijks inzicht op over de illegale markt en de criminele netwerken. Probleem bij de strafrechtelijke afhandeling is ook nog dat sommige zaken zich afspelen op de grens van het strafrecht en het bestuursrecht. Het is de afgelopen jaren voorgekomen dat de strafrechter het Openbaar Ministerie niet ontvankelijk verklaarde omdat de zaak via het bestuursrecht had moeten worden afgedaan.

In de periode 2015-‘19 is in Nederland in totaal 250 ton illegale middelen in beslag genomen, waarvan 150 ton bij importinspecties in de Rotterdamse haven. Er worden de laatste tijd minder illegale middelen in Rotterdam onderschept, mogelijk doordat de illegale importen via een andere route gaan. Het komt echter ook voor dat middelen als halffabricaten binnen komen die voor meerdere doelen gebruikt kunnen worden.

Ondermijnend effect

Het illegale gebruik van gewasbeschermingsmiddelen kan gevaar opleveren voor mens, dier en milieu. Daarnaast ontstaat er economische schade voor bedrijven die zich wel aan de regels houden. Voor de overheid is het gebruik van illegale middelen ondermijnend, met name als er onvoldoende gehandhaafd bij de invoer aan de buitengrens. Andere lidstaten kunnen daar last van krijgen als die middelen via de open grenzen vanuit Nederland in de rest van de EU terechtkomen. Daarnaast kan illegaal gebruik van middelen indirect een negatief effect hebben op de export van levensmiddelen.