Crispr-Cas pionier: innovatie wordt afgestraft

Crispr-Cas is een nieuwe techniek die het mogelijk maakt heel precies te sleutelen aan DNA. Zo kunnen specifieke eigenschappen in bijvoorbeeld planten gericht verwijderd of ingebracht worden. John van der Oost is microbioloog aan Wageningen University & Research en is een van de onderzoekers die het mechanisme van Crispr-Cas in kaart wist te brengen. Hij ontving hiervoor in 2018 de Spinoza-prijs en recent de zogeheten Advanced Grant van de European Research Council. Deze prijzen worden ook wel gezien als de Nederlandse en Europese Nobelprijs. In mei spreekt hij tijdens het F&A Next-event in Wageningen waar start-ups, investeerders en grote bedrijven elkaar ontmoeten om innovatie te stimuleren.

Klassieke aardappelveredeling. Nieuwe gentechnieken als CRISPR-Cas vallen onder strengere EU-regels dan klassieke veredeling. – Foto: Ruud Ploeg

Strenge regels

De Europese status van Crispr-Cas noemt Van der Oost ‘te gek voor woorden’. “Ongelooflijk dat de techniek als minder veilig wordt gezien dan de klassieke veredelingstechnieken.” Van der Oost doelt hiermee op een uitspraak van het Europees Hof van Justitie. Dat besliste vorig jaar dat de nieuwe gentechniek moet vallen onder huidige regels voor genetische modificatie. Dat zijn strenge regels, die ervoor zorgen dat met name plantaardige voedselproducten die met Crispr-Cas zijn bewerkt niet of nauwelijks op de Europese markt kunnen worden gebracht.

Ongelooflijk dat de techniek als minder veilig wordt gezien dan de klassieke veredelingstechnieken

EU behoudend

De microbioloog vindt het frustrerend om te zien dat de regelgevers in de EU veel behoudender zijn dan in de Verenigde Staten of Japan. “Daar gaan de ontwikkelingen door, omdat Crispr-Cas daar gewoon toegepast mag worden. Voor de concurrentiepositie van Europa is dit rampzalig. Degenen die willen innoveren worden met de uitspraak afgestraft. Het Hof stelt degenen die innovatie op dit gebied tegenhouden, in het gelijk.”

‘Crispr-Cas is baanbrekend’

Van der Oost kenmerkt Crispr-Cas als baanbrekend. “Het is geweldig hoeveel toepassingen er mogelijk zijn met Crispr-Cas. Het kan gebruikt worden in de plantenveredeling, maar ook in de microbiologie, bijvoorbeeld voor het produceren van biobrandstoffen of medicijnen, en in de humane gezondheid als gen therapie.” Daarom vindt de onderzoeker het ongelooflijk dat de Europese Unie hard op de rem heeft getrapt voor een ontwikkeling die volgens hem minstens zo veilig is als de huidige methoden voor plantenveredeling.

John van der Oost is microbioloog en een van de onderzoekers die het mechanisme van CRISPR-Cas in kaart wist te brengen. – Foto: WUR

Voorbeeld met tomaten

Van der Oost illustreert de veiligheid van Crispr-Cas met een voorbeeld van tomatenveredeling. “Om van een wilde tomaat die groeit in het oerwoud van Zuid-Amerika te komen bij de tomaat die we in de supermarkt kunnen kopen, zijn jaren van klassieke veredeling nodig geweest. Het DNA van verschillende tomaten werd in al die jaren veranderd, in eerste instantie door kruising van varianten en sinds een jaar of 50 ook door de zaden bloot te stellen aan straling of chemische stoffen. Daarmee is uiteindelijk zo’n 2% van de erfelijke informatie van de wilde tomaat veranderd om de tomaat te krijgen die we in de winkel kunnen kopen.”

Ik vind het onbegrijpelijk dat Crispr-Cas als minder veilig wordt gezien dan de andere veredelingstechnieken

Met Crispr-Cas kan volgens Van der Oost dezelfde tomaat gecreëerd worden, maar met veel minder, tientallen in plaats van miljoenen, aanpassingen in het erfelijk materiaal. “Ik vind het dan ook onbegrijpelijk dat Crispr-Cas als minder veilig wordt gezien dan de andere veredelingstechnieken, waarbij veel meer in het erfelijk materiaal wordt veranderd”.

Van der Oost voegt er aan toe dat met name de kleine veranderingen die met Crispr-Cas worden toegebracht aan het DNA om bepaalde genen te inactiveren ook spontaan kunnen voorkomen in de natuur. De Europese Unie kijkt volgens de microbioloog te veel naar het proces van de nieuwe gentechniek. “Het gaat juist om het eindproduct. Met een minimale aanpassing kunnen we tomaten uit wilde tomaten veredelen die in allerlei eigenschappen beter zijn.”

Voordeel voor variëteiten

Van der Oost ziet ook voordelen voor de biodiversiteit en variëteit van soorten door het gebruik van Crispr-Cas. “Doordat we gericht eigenschappen van tomaten kunnen bepalen, kunnen we, uitgaande van uiteenlopende wilde variëteiten, veel verschillende soorten ontwikkelen.” Dat heeft als voordeel dat er tomaten zijn die tegen bepaalde bacterie- en schimmelziektes kunnen, maar ook tomaten die lekkerder zijn, een hogere voedingswaarde hebben of juist een hoge opbrengst hebben. “Om ook in de toekomst genoeg voedsel te kunnen produceren, ook op de plaatsten waar het nu moeilijk is, kunnen nieuwe technieken als Crispr-Cas het verschil maken.” Van der Oost noemt hierbij het voorbeeld van gewassen die beter bestand zijn tegen zout water of droogte: “Als je het gen weet dat verantwoordelijk is voor een bepaald eigenschap, is het relatief eenvoudig om dat aan te passen met Crispr-Cas.”

Geen negatieve gevolgen

Niet alleen voor de plantenveredeling is Crispr-Cas een belangrijke uitvinding. Ook voor de menselijke toepassing kan het bepaalde ziektes voorkomen of verhelpen. Van der Oost zegt hierover: “Als het foutloos kan, is er wat mij betreft niets op tegen. Daarom moet het wel zeker zijn dat er geen andere negatieve gevolgen aan kleven.” Hij noemt het voorbeeld van de Chinese baby’s die onlangs zijn geboren na als embryo aangepast te zijn met Crispr-Cas. “Als dat misgaat, is dat niet alleen tragisch voor de baby’s in kwestie, maar dat zal dan ook leiden tot aanzienlijke vertraging van de Crispr-Cas ontwikkeling in het algemeen.”

De opinie over GMO is vastgeroest, voor- en tegenstanders hebben de hakken in het zand gezet

Ethische bezwaren tegen Crispr-Cas

Crispr-Cas kent ook ethische bezwaren. Van der Oost noemt die vaak ongegrond. “Tegenstanders beroepen zich op niet-wetenschappelijke feiten. Daarom moeten we keer op keer blijven uitleggen hoe het werkt, dat het veilig is, en dat DNA verandering een natuurlijk fenomeen is.”

De microbioloog gebruikt een deel van het geld dat hij kreeg bij het winnen van de Spinoza-prijs voor het aanwakkeren van de discussie over gentechnologie op middelbare scholen. “We moeten bij de basis beginnen met uitleggen hoe deze techniek werkt. De GMO-discussie in Europa zit muurvast. De opinie over GMO is vastgeroest, voor- en tegenstanders hebben de hakken in het zand gezet. Ook politici lijken de wetenschappelijke feiten niet te kennen. Ik zou graag met ze aan tafel gaan om het uit te leggen.” Ook de mening dat GMO zorgt voor een betere positie van grote bedrijven als Bayer speelt mee volgens Van der Oost. “En dat terwijl de uitspraak van het Hof juist koren op de molen is van deze grote bedrijven. De kleinere bedrijven kunnen kostentechnisch niet voldoen aan de strenge veiligheidseisen die gelden voor Crispr-Cas. De grote bedrijven kunnen dat wel.”

Grens bij inbrengen vreemd DNA

Om een compromis te vinden in de discussie, stelt Van der Oost voor om de grens van regelgeving te trekken bij het inbrengen van vreemd DNA: simpele veranderingen om genen uit te schakelen komen in de natuur ook voor, en zouden buiten de GMO regels moeten vallen. “Dit is in de Verenigde Staten en Japan ook zo. Dat lijkt me een hele redelijke afspraak om toch gebruik te kunnen maken van de vele voordelen van Crispr-Cas.”