Plantbalans ook bij hittegolf bewaren

De grote uitdaging in een teelt ligt bij het in evenwicht houden van de plantbalans, oftewel het realiseren van een vaste verhouding tussen de aanmaak van assimilaten (gestuurd door instraling) en het verbruik van assimilaten (afhankelijk van temperatuur). Tijdens een hittegolf is een hoge temperatuur, en dus een hoog verbruik van assimilaten, een gegeven. Die temperatuur bepaalt de sinkwerking richting de vruchten.

Lage maximale plantbelasting plannen

De grootte van deze sink is een andere factor die het verbruik bepaalt. En hier heeft een teler wel invloed op tijdens een hittegolf. Allereerst komt dit neer op het plannen van een ‘lage’ maximale plantbelasting (vruchten/m²). Dit verander je echter niet snel als zich een hittegolf aandient. Dan is het zaak om de arbeidsplanning goed op orde te hebben.

Sinkgrootte niet onnodig verhogen

Door de grote groeisnelheid is het van belang om niet achter te raken met alle gewaswerkzaamheden. Door bij te blijven met oogsten, dieven, draaien, toppen et cetera, wordt de sinkgrootte niet onnodig verhoogd. Dit is een belangrijk instrument voor het behouden van de plantbalans tijdens een hittegolf, waardoor een krachtig vitaal gewas en wortelstelsel wordt gecreëerd, ondanks hoge temperaturen. Een te hoog verbruik van assimilaten gaat als eerste ten koste van de wortels. En zwakke of ongelijkmatige wortelgroei kun je tijdens een hittegolf met veel instraling, en dus hoge verdamping, juist niet hebben. De sinkgrootte door een goede arbeidsplanning zowel laag als gelijkmatig houden, heeft dus prioriteit tijdens een hittegolf. De goede resultaten in de hoge draadteelt komkommer in de winterlichtkas zet hierover aan tot denken.

Plantbalansen

Daarnaast is het, tijdens een hoog verbruik bij hoge temperaturen, van belang om balans te houden via het bevorderen van een hoge assimilatenaanmaak. Dit kan bereikt worden door een constante licht/CO₂-balans, optimale lichtonderschepping en luchtvochtigheid. Naarmate er meer licht is, neemt de fotosynthese toe, en is dus ook meer CO₂ nodig. Om die CO₂ optimaal door het gewas op te laten nemen, zijn openstaande huidmondjes van belang.

_{Tekst gaat verder onder foto}

Kleiner blad vraagt om alert blijven dat er voldoende blad aangehouden wordt om alle licht op te kunnen vangen. – Foto: Ton van der Scheer

Sluiting van huidmondjes als gevolg van waterstress kan voorkomen worden door de luchtvochtigheid hoog te houden. Met behulp van een infraroodmeter kan gemonitord worden wanneer de huidmondjes gaan sluiten. En als het absoluut vocht van de kaslucht gaat dalen, is dat een teken dat er meer vocht wordt afgevoerd door ventilatie dan dat het gewas op dat moment aanvoert dankzij verdamping.

De focus van de ventilatiestrategie dient dus te liggen op het behouden van het vocht en CO₂ in de kas

De focus van de ventilatiestrategie dient dus te liggen op het behouden van het vocht en CO₂ in de kas. Daarmee neemt het risico van de hoge temperatuur af en blijft het gewas beter in balans. Bij ventileren de focus leggen op vocht is dus positief voor alle plantbalansen: de waterbalans, de energiebalans (gewas kan beter blijven koelen door verdamping) en de assimilatenbalans. In de 2SaveEnergy kas is hier onder meer ervaring mee opgedaan in de tomatenteelt en de paprikateelt.

Bladpakket

Voldoende bladpakket van het gewas is een ander belangrijk stuurinstrument tijdens een hittegolf. Het is van belang dat alle licht benut kan worden voor de aanmaak van assimilaten. Blad heeft echter de neiging om juist kleiner te worden tijdens een hittegolf, als gevolg van beperkte celstrekking. Dit wordt veroorzaakt door veel vochtonttrekking, veroorzaakt door een hoge verdamping. Dit kan versterkt worden bij een te krappe waterbeschikbaarheid bij de wortel, of door hoge weerstand in lange stengels. Afhankelijk van de plantdatum kunnen stengellengtes bij tomaat meters van elkaar verschillen.

Maar ook een wekenlang hogere groeisnelheid zorgt voor langere stengels dan normaal. Door een hoge afvoer van assimilaten wordt celstrekking in het blad ook geremd doordat de osmotische zuigkracht van de cellen dan lager wordt. Met hoge nachttemperaturen gaat dit proces 24 uur per dag op een hoog niveau door.

Voldoende blad aanhouden

Wanneer het blad kleiner wordt, is dus alertheid geboden om te zorgen dat er voldoende blad aangehouden wordt om alle licht op te kunnen vangen. Dit kan bijvoorbeeld bij tomaat een bijstelling van het aantal bladeren per stengel vragen. Het monitoren van de LAI (m² blad/m² kasgrond) vormt hiervoor een goede basis.

_{Tekst gaat verder onder foto}

Tijdens een hittegolf zijn de nachten vaak kraakhelder, en is de gemeten risicivolle uitstraling zeer hoog. – Foto: Peter Visser

Anderzijds zijn er ook gewassen waar te veel blad (te hoge LAI) aan het gewas een nadeel vormt. Hier valt te denken aan een paprika- of auberginegewas. Wanneer het onderste blad te weinig licht ontvangt om netto een bijdrage te leveren aan de aanmaak van assimilaten, verhoogt dit blad de sinkgrootte van de plant. Dit ongewenste verbruik van assimilaten kan dan verlaagd worden door dit blad te verwijderen, waardoor de hoge temperatuur tijdens een hittegolf minder schadelijk is voor de kracht van het gewas en voor de vruchtkwaliteit.

Het bevordert ook het evenwicht op de waterbalans. Als dit onderste blad niet meer verdampt, is er meer water beschikbaar voor de kop van het gewas. Hierdoor neemt de lichtbenutting toe. Het blad dat het meeste licht ontvangt is namelijk het beste in staat is om de huidmondjes open te houden. Bovendien kan het gewas de kas dan beter koelen.

Kasbalansen

Zoals eerder besproken staat de luchtvochtigheid van de kaslucht tijdens een hittegolf centraal in het behouden van een vitaal en krachtig gewas. Het verloop van het absoluut vocht (gram/m³) van de kaslucht geeft inzicht in de vochtbalans van de kas (het evenwicht tussen aanvoer en afvoer van vocht). Allereerst is een in balans staand gewas, door een gelijkmatige wortelgroei, essentieel voor een optimale gewasverdamping. Een optimaal verdampend gewas zorgt, naast een goede aanvoer van vocht, ook voor goede koeling van de kaslucht. Wanneer het absoluut vocht in de kaslucht daalt, is de vochtafvoer groter dan de aanvoer. Het monitoren van dit omslagpunt overdag is een goede maat om te beoordelen wanneer er te veel gelucht wordt. Het gaat het makkelijkst in het traject van toenemende aanvoer door verdamping, dus in de ochtend.

Bijkomend voordeel is dat de kas beter te koelen is met vochtige kaslucht. De energiebalans is te monitoren via het verloop van de kasluchttemperatuur. De afvoer van energie is afhankelijk van de ventilatiesnelheid en het enthalpieverschil (kJoule/m³ lucht) tussen de kaslucht en de buitenlucht. Vochtige lucht (meer gram vocht per kuub kaslucht) bevat namelijk meer energie, waardoor met ventileren meer energie afgevoerd kan worden per kuub kaslucht. Wanneer de enthalpie van de kaslucht hoog wordt gehouden, door middel van de ventilatiestrategie, is de temperatuur van de kaslucht makkelijker te sturen.

Uitstraling

Tijdens een hittegolf staat de kwaliteit van de vruchten en/of zetting sterk onder druk, door een hoge bloem- en vruchttemperatuur. Vruchten en bloemen kunnen zichzelf namelijk niet koelen door verdamping. Via convectiekoeling is wel te zorgen voor temperatuurverlaging van de bloem en vrucht. Het inzetten van ventilatoren voor meer luchtbeweging is bij een hittegolf zeer effectief.

Een andere mogelijkheid om de bloem- en vruchttemperatuur te beperken is door instraling diffuus te maken en/of te beperken. Naast een goede bladbedekking kunnen hiervoor schermdoeken, coatings of krijt ingezet worden.

_{Tekst gaat verder onder foto}

Bloem- en vruchttemperatuur zijn te beperken door een goede bladbedekking, schermdoeken en coatings. – Foto: Peter Visser

Kraakheldere nachten tijdens hittegolf

Tijdens een hittegolf zijn nachten vaak kraakhelder, en is de uitstraling dus zeer hoog. Hierdoor koelt het kasdek veel sneller af dan het gewas. Als gevolg hiervan gaat de kop van het gewas afkoelen. Tijdens een hittegolf lijkt dit positief. Al is het effect op de etmaaltemperatuur van het gewas door deze afkoeling beperkt, omdat de hoogte van de uitstraling zeer gering is ten opzichte van de instraling overdag. Daarnaast zijn de nachten zeer kort.

Verder kent de afkoeling door uitstraling ook risico’s. Allereerst kan de verdamping in de kop van het gewas te laag worden of zelfs stil komen te staan. Hierdoor blijven cellen van jonge bladeren en vruchten in de nacht verstoken van calcium, waardoor zwakke cellen gevormd worden. Juist tijdens een hittegolf gaat de celdeling snel, waardoor de behoefte aan calcium in de nacht hoog is. Het toelaten van uitstraling kan dan, ondanks lichtrijke omstandigheden, toch leiden tot de aanleg van zwakke cellen. Dit gaat dan ten koste van blad en vruchtkwaliteit.

Worteldruk neemt toe

Ten tweede neemt de worteldruk toe indien de verdamping in de kop sterk wordt geremd. Samen met de hoge worteltemperatuur kan dit leiden tot het beschadigen van cellen in jonge bladeren, vruchten of bloemen. De gevolgen kunnen op korte termijn zichtbaar worden in de vorm van Mucor, Mycosphearella, binnenrot, neusrot of Botrytis. Maar er kunnen ook cellen in de stengel kapot gedrukt worden, wat in een later stadium kan leiden tot stengeluitval door bijvoorbeeld Botrytis of Fusarium.

_{Tekst gaat verder onder foto}

Naarmate er meer licht en fotosynthese zijn, is ook meer CO2 nodig. – Foto: Peter Visser

Condensatie

Een derde risico is condensatie in de kop van het gewas, doordat het gewas door uitstraling afkoelt tot onder de dauwpunttemperatuur van de kaslucht. Dan stopt uiteraard de verdamping van het blad volledig. Een nat gewas is ook veel gevoeliger voor uitbraak van allerlei schimmelziekten zoals Botrytis of meeldauw, zeker bij een hoge temperatuur.

De oplossing hiervoor ligt bij de inzet van schermdoeken in de nacht, om zo de afkoeling in de kop van het gewas door uitstraling te beperken. Het scherm hoeft hiervoor niet volledig dicht. Door een enkel scherm bijvoorbeeld 85% te sluiten, of een dubbel scherm tegen elkaar voor 70-70%, worden negatieve effecten van uitstraling beperkt, terwijl de afkoeling van de kas niet geremd wordt. Hiermee draagt schermen tegen uitstraling (tussen een uur voor zononder en een uur na zonop) ook bij aan de plantvitaliteit en aan de plantgezondheid tijdens een hittegolf.

Om in de eigen omstandigheden meer inzicht te krijgen in het optreden van uitstraling en het effect op het gewas, is een op internet beschikbare uitstralingsmonitor ontwikkeld.