EU blokkeert precisie-veredeling gewassen

Werklui lopen af en aan in het Crop Innovation Center van onderzoeksbedrijf KeyGene in Wageningen. Ze leggen de laatste hand aan de nieuwe onderzoeksfaciliteit van KeyGene. Het kassencomplex vergde een investering van € 2 miljoen. Daar onderzoekt KeyGene nieuwe methoden om veredeling van gewassen effectiever te maken.

Directeur van KeyGene Arjen van Tunen opent de deur van een van de compartimenten in het kassencomplex. Binnen staan lange rijen bakken met paardenbloemen. KeyGene ontwikkelt paardenbloemen die geschikt zijn voor de productie van natuurrubber, zegt Van Tunen. “Het kostte 200 jaar veredeling om van de biet een grote suikerproducent te maken. Ik hoop dat het met de paardenbloem niet zo lang gaat duren. Nieuwe technieken kunnen de veredeling versnellen, maar het Europese Hof van Justitie heeft een spaak in het wiel gestoken.”
_{Lees verder onder de foto}

Een medewerker van KeyGene bekijkt een plant. KeyGene ontwikkelt planten die bestand zijn tegen ziekten en droogte. – Foto: Koos Groenewold

Toelating nieuwe techniek peperduur

Het Hof besliste eind juli dat nieuwe gentechnieken, zoals Crispr-Cas, moeten vallen onder de huidige EU-regels voor genetische modificatie. Dit hoewel met deze moderne technieken geen soortvreemd DNA in een plant wordt gebracht. Het genoom wordt alleen minimaal aangepast.

Door de uitspraak moeten gewassen die zijn veredeld met behulp van Crispr-Cas worden getoetst aan de huidige regels, die een toelating peperduur maken. Van Tunen noemt de uitspraak teleurstellend. “De veredelaars in Europa is een belangrijk instrument uit handen geslagen om veel sneller planten te veredelen.”

Deze successen zijn al geboekt met Crispr-Cas

Er zijn wereldwijd al successen geboekt in de veredeling van planten met Crispr-Cas. Het Amerikaanse Cold Spring Harbor Laboratory bij New York heeft met Crispr-Cas tomaten gekweekt met een dubbel aantal vruchten. Met Crispr-Cas worden komkommers resistent gemaakt tegen virusziekte.

Ook kan bij tarwe het gen worden uitgeschakeld dat er voor zorgt dat mensen een glutenallergie ontwikkelen. Appels en champignons kunnen zo worden veranderd dat ze niet meer bruin verkleuren. Ook zijn planten gemaakt met extra omega3-olie.

Diverse instituten proberen met Crispr-Cas aardappelen resistent te maken tegen phytophthora. Het Amerikaanse bedrijf Calyxt is gespecialiseerd in gene-editing, zoals Crispr-Cas. Het bedrijf heeft tarwe gemaakt met extra vezels, meeldauwresistente tarwe, sojabonen met weinig linoleenzuur, luzerne met een betere kwaliteit en aardappelen met minder stootblauw. De overheid in de VS vindt dat voor deze gewassen van Calyxt geen vergunning nodig is.

De Amerikaanse aardappelverwerker Simplot gaat Crispr-Cas gebruiken om nieuwe aardappelrassen te kweken. De verwerker sloot daarvoor een overeenkomst met Corteva Agriscience en met het Broad Institute.

_{Lees verder onder de foto}

Brussel moet regelen dat nieuwe veredelingstechnieken volop toepasbaar worden. – Foto: Ruud Ploeg

Onderzoek verplaatsen naar buiten EU

Veredelaars in de EU willen niet stilstaan als het gaat om nieuwe gentechnieken. Kweekbedrijven in Denemarken gaan aan de slag met Crispr-Cas, ondanks de uitspraak van het Hof (zie kader hieronder).

Andere bedrijven overwegen hun onderzoek te verplaatsen naar buiten de EU. Aardappelhandelshuis HZPC is dat aan het uitzoeken, zegt directeur Gerard Backx. “We hebben een paar opties. We kunnen onderzoek doen in Nederland en dan het materiaal naar de Verenigde Staten brengen. Of we verplaatsen het onderzoek naar de VS. Als we dat doen kunnen we het zelf uitvoeren, of uitbesteden aan derden zoals instituten of universiteiten.”

Het Duitse veredelingsbedrijf KWS Saat wil een deel van zijn onderzoek verplaatsen naar de VS. Bedrijven met vestigingen buiten de EU kunnen hun onderzoek gemakkelijker ergens anders onder brengen.

Juist de kleinere bedrijven hebben behoefte aan goedkope technologie en kortere procedures

Ernst van den Ende, directeur van de Plant Sciences Group van Wageningen UR, merkt de gevolgen al, zegt hij in de WUR-uitgave Resource. “Enkele bedrijven hebben hun onderzoeksopdrachten op het gebied van Crispr-Cas teruggetrokken. Onder de huidige GMO-wetgeving, die de prijs van nieuwe rassen opdrijft, blijft de positie van de grote veredelingsbedrijven onaangetast. Juist de kleinere bedrijven, die werken met specifieke gewassen in kleinere marktsegmenten, hebben behoefte aan goedkope technologie en kortere procedures.”

De Deense landbouw start een groot project om de nieuwe gentechniek Crispr-Cas te onderzoeken. Het project ReTraQue (resistenties, eigenschappen, kwaliteit) gaat Crispr-Cas toepassen in tarwe, gerst aardappel, raaigras en luzerne. Het onderzoeksproject loopt vijf jaar en heeft een budget van € 5,6 miljoen. Voor graszaad en luzerne doet het veredelingsbedrijf DLF mee. Voor aardappelen is dat Danespo en voor tarwe en gerst de beide graanveredelingsbedrijven Nordic Seed en Sejet Plant Breeding. De bedrijven vinden dat veredeling met Crispr-Cas veel voordelen biedt. De gewassen die daar uit voort komen, kunnen worden vermarkt buiten de EU in landen die de techniek accepteren zonder kostbare toelatingsprocedure. In de EU blijft Crispr-Cas vallen onder de strenge regels voor genetische modificatie, vanwege een uitspraak eind juli van het Europese Hof van Justitie. ‘EU-regels lopen achter op realiteit’ De uitspraak is teleurstellend, zegt Christian Sig Jensen, hoofd Biotech en Onderzoek van grasveredelingsbedrijf DLF. “De EU-regels voor genetische modificatie (GMO) lopen achter op de realiteit. Dit project was al goedgekeurd vóór de uitspraak van het Hof. We zijn gestart omdat we hadden gehoopt op een andere uitspraak. DLF is ook actief op de Amerikaanse markt. Daar is Crispr-Cas niet gereguleerd. In de VS kijken de autoriteiten vooral naar wat er in een eindproduct zit. De EU legt meer de nadruk op hoe een product is geproduceerd. China heeft nog geen besluit genomen over Crispr-Cas, maar volgt in dit soort zaken meestal de VS.” Lees verder onder de foto Danespo wil met Crispr-Cas de kwaliteit van aardappelen verbeteren. – Foto: Tamara Reijers Monopie grote veredelingsbedrijven Het verkrijgen van een toelating in de EU van een variëteit die met Crispr-Cas is verkregen, kost naar schatting € 10 miljoen tot € 100 miljoen per eigenschap. Jensen: “Dat is alleen betaalbaar voor een paar zeer grote veredelingsbedrijven, terwijl Crispr-Cas juist een betaalbare veredelingsmethode is voor veel kweekbedrijven. Het geeft veredelaars de mogelijkheid om snel en relatief goedkoop variëteiten te kweken met gewenste eigenschappen, die de natuur ook had kunnen maken.” “De uitspraak van het Hof bevordert de monopoliepositie van enkele zeer grote veredelingsbedrijven. Ik hoop dat dit de maatschappelijke organisaties (ngo’s) van mening doet veranderen over een gentechniek als Crispr-Cas. Ngo’s zijn over het algemeen tegen monopolies van grote bedrijven.” Aardappelveredelingsbedrijf Danespo gaat Crispr-Cas vooral gebruiken om de kwaliteit van de aardappelen te verbeteren, zegt directeur Lars Næsted. “We zijn erg benieuwd welke nieuwe mogelijkheden we krijgen door de toepassing van precisie-veredeling.”

Veel mutaties in de natuur

Het oordeel van het Europese Hof betrof een Franse rechtszaak die was aangespannen door maatschappelijke organisaties (ngo’s). Van Tunen van KeyGene begrijpt de weerstand van de ngo’s tegen Crispr-Cas niet. “In de natuur vinden veel mutaties plaats. Met Crispr-Cas voer je een gerichte mutatie uit om een gewenste eigenschap te bewerkstelligen. Er worden geen genen van buiten ingebracht.”

“Tussen de genomen van een wilde tomaat en van een commerciële tomaat zitten wel 100 miljoen verschillen. Mais heeft 2,5 miljard DNA-bouwstenen. Tussen maistypen kan wel 30% verschil zitten wat betreft het genoom. Dat terwijl je met Crispr-Cas maar in één gen of een paar genen één of een paar letters verandert en geen soortvreemd DNA toevoegt. Zo bezien stelt de verandering die je aanbrengt met Crispr-Cas niks voor, terwijl de plant zeer gewenste eigenschappen krijgt.”

Het is ook mogelijk om met chemische middelen of bestraling mutaties te weeg te brengen in het genoom van een plant. Die technieken dateren van vóór 2001 en vallen niet onder de GMO-regels. Van Tunen: “Terwijl die oude technieken veel minder gericht zijn dan bijvoorbeeld Crispr-Cas. Het is echt een onbegrijpelijke uitspraak van het Hof.”

_{Lees verder onder de foto}

Planten bij onderzoeksbedrijf Keygene. – Foto: Koos Groenewold

EU komt op achterstand

De EU komt op achterstand te staan in de veredeling, verwacht Van Tunen. “Dat is vooral het geval bij gewassen die vegetatief worden vermeerderd (via bollen, knollen of stekken). In de VS en Argentinië wordt Crispr-Cas niet gezien als GMO en is dus niet gereguleerd. Japan is bezig met wetgeving waarbij Crispr-Cas niet wordt gereguleerd.”

De GMO-richtlijnen van de EU vragen veel onderzoek voordat een genetisch gemodificeerde plant mag worden geteeld of verwerkt. Eén eigenschap toegelaten krijgen, vergt een investering van € 10 miljoen tot € 100 miljoen, afhankelijk van hoeveel onderzoek nodig is. Dat is alleen haalbaar voor multinationals en alleen voor grote gewassen zoals mais en soja.

Van Tunen: “Crispr-Cas is een goedkopere veredelingstechniek dan traditionele genetische modificatie. Dat maakt het bereikbaar voor kleinere ondernemingen. En het maakt het interessant om ook kleine gewassen te veredelen. Dat is allemaal geblokkeerd door deze uitspraak van het Hof.”