Vergoeding renteswap levert al snel € 50.000 op

Het moment van de afrekening in de renteswab-affaire is dichtbij: vanaf juli sturen banken brieven met compensatievoorstellen aan mkb’ers die potentieel schade hebben geleden door rentederivaten. Onder hen zijn opvallend veel boeren. De coulancevergoeding bedraagt ongeveer 20% van de rente die de klant per saldo onder een renteswap aan de bank heeft betaald, en naar verwachting nog zal betalen, met een maximum van € 100.000. Maar de compensatie houdt niet per se op bij coulance.

Rechter stelt Brabantse boer in het gelijk

In april 2014 oordeelde de rechtbank Oost-Brabant dat Rabobank een melkveehouder onvoldoende had geïnformeerd over de risico’s van een renteswap. De bank werd verplicht € 170.000 over te maken. De boer had in 2008 bij zijn huisbankier een lening van € 1,2 miljoen afgesloten en daarbij het risico op een rentestijging afgedekt met een renteswap. Met een renteswap ‘ruilt’ de ondernemer het risico van een variabele rente voor een vaste rente met de bank.

2008 bleek een ongelukkig jaar: op 15 september vroeg de Amerikaanse zakenbank Lehman Bros uitstel van betaling aan. Het financiële systeem klapte in elkaar en de Europese Centrale Bank verlaagde de beleidsrente drastisch. Het Euribor-rentetarief (looptijd 3 maanden), vaak referentie bij leningen, dook omlaag.

Boeren is investeren. Renteswaps leken een goedkoop alternatief voor een vaste rente. Op de foto een melkveestal in aanbouw. – Foto: Ronald Hissink

Duizenden gedupeerden in de landbouw

Begin 2008 werd nog een Euribor van bijna 4,7% genoteerd. Toen de melkveehouder in 2010 besloot te emigreren, lag de rente op circa 0,7%. De renteswap stond op dat moment negatief. De bank eiste daarom een afkoopsom van ruim € 271.000, maar volgens de rechter waren de details van het product en de afkoopsom niet goed uitgelegd. Al snel bleken er duizenden gedupeerden te zijn en opvallend vaak in de landbouw.

Melden voor 30 september

De overheid dwong banken een uniform herstelkader aan te nemen, dat betrekking heeft op ondernemers die tussen 1 april 2011 en 1 april 2014 een swapcontract hadden lopen. Maar ook ondernemers die een swapcontract hebben gehad na 1 januari 2005, die aanvankelijk zou doorlopen na 1 april 2011, komen in aanmerking voor compensatie. Ze moeten zich wel melden bij hun bank vóór 30 september 2017. Doen ze dat niet, dan vervalt het recht op compensatie.

Het herstelkader is van toepassing op het mkb, dus op bedrijven met een balanstotaal lager dan € 20 miljoen, een omzet onder € 40 miljoen en een eigen vermogen lager dan € 2 miljoen.

Compensatie afhankelijk van kenmerken contract

De hoogte van de compensatie hangt af van de kenmerken van de swapcontracten. Uit een analyse van accountantsbureau Flynth blijkt dat verreweg de meeste contracten in 2007 en 2008 zijn afgesloten, dus net voor de val van Lehman Bros. Contracten dus die relatief recent of spoedig aan het einde van de looptijd zijn. Gemiddeld dekte een swapcontract een financiering van € 1 miljoen, met een grote variatie. Het product is nauwelijks ingezet op financieringen onder € 500.000. Over de financiering werd volgens Flynth gemiddeld een gefixeerde swaprente betaald van 4,5%. Daar komt nog een variabele renteopslag bij. Klanten die na 2010 een contract tekenden, betaalden gemiddeld 2,9% rente.

Als een swap een negatieve waarde aanneemt, levert dat een probleem op als een onregelmatigheid optreedt. Zoals wanneer een ondernemer wil oversluiten naar een andere bank, bij bedrijfsovername of wanneer de resultaten slecht zijn. De bank kan in zulke gevallen extra zekerheden eisen of de renteopslag verhogen. In de meeste gevallen heeft de bank gekozen voor een verhoging van de renteopslag. Van de klanten van Flynth met een swapcontract heeft circa 13% een renteopslagverhoging doorgemaakt.

Volgens accountants heeft zo’n 5% van de klanten tussentijds het contract beëindigd, een afkoopsom betaald of een andere regeling getroffen met de bank.

Vergoeding vaak ruim € 50.000 per swap

Het herstelkader kent vier onderdelen. Voor boeren is de coulancevergoeding altijd aan de orde, of ze schade hebben geleden of niet. De meeste klanten met een swapcontract die zich gemeld hebben, komen volgens Flynth uit op een vergoeding van ruim € 50.000 per swap. Dat beeld wordt elders bij adviesbureaus bevestigd. Een nog altijd stevig gedeelte – vooral tuinders – komt dicht bij de maximale vergoeding van € 100.000.

Tot zover het ‘eenvoudige’ gedeelte. Een ander onderdeel is het aanpassen van gestructureerde, complexe derivaten. In totaal zijn enkele tientallen gestructureerde producten weggezet en dat aantal moet terug naar drie. Ook moeten banken compensatie bieden wanneer de rentederivaten niet of onvoldoende aansluiten bij de onderliggende leningen.

Niet zomaar akkoord gaan

Banken moeten ten slotte vergoeden voor onverwachte verhogingen van renteopslagen op financieringen die door een renteswap worden afgedekt. Het zijn deze punten die bij grote swaps spelen, vooral in de glastuinbouw, die veel rekenwerk vergen. “Accepteer het voorstel niet zomaar”, adviseert Klaas Hoekstra van adviesbureau Solid State Consultancy, die erop wijst dat de Autoriteit Financiële Markten banken eerder op de vingers tikte voor het incorrect beoordelen van dossiers. Wie akkoord gaat met het voorstel, verschaft de bank ‘finale kwijting’.