Bovenover ploegen: de voor- en nadelen

Het heeft geregend. Dat betekent dat op de zware grond in de Hoeksche Waard het ploegen meteen stilligt. Sowieso hield akkerbouwer Leen Ampt er al niet van om als het nat is te ploegen, maar nu hij bovenover ploegt helemaal niet meer. “Een paar millimeter regen is al genoeg om er een smeerboel van te maken. Zeker hier op de zware klei.”

Leen Ampt (47) in Zuid-Beijerland (Zuid-Holland). Het bedrijf maakt deel uit HAM, met 2 andere bedrijven. De gezamenlijke oppervlakte is 275 hectare. Het bouwplan bestaat voor 1/4 uit tafelaardappelen, 1/8 uien, 1/5 suikerbieten en voor iets minder dan de helft uit granen, graszaad en conservenerwten. De grond is zware kleigrond van 30 tot 60% afslibbaar. Naast het bedrijf heeft Leen Ampt een baan als verkoper van landbouwmachines. – Foto’s: Peter Roek

➤ Waarom bovenover ploegen?

Het bovenover ploegen, waarmee Leen Ampt is begonnen, is onderdeel van een breder pakket maatregelen om de bodem in een zodanige conditie te krijgen dat die productiever wordt, ook bij meer extreme droogte of nattigheid. Naast dat het gaat om anders ploegen, gaat het ook om lagere bodemdruk bij oogst en transport. De suikerbietenoogst springt in dit verband het meest in het oog, maar Ampt speelt ook met de gedachte om de combine op bredere of hogere banden te zetten.

Ter bescherming van de bodem overweegt Ampt ook de combine op bredere en/of hogere banden te zetten. “Reken maar dat ook een combine met volle tank in augustus de bodem kan verdichten.”

➤ Peilgestuurde drainage

Verder is drainage op 5 meter en peilgestuurde drainage aan de orde. Het eerste kost, uitgaande van al bestaande drainage op 10 meter, zo’n € 1.000 per hectare. Peilgestuurde drainage in zijn geheel komt op € 2.400. “Tegenover die kosten staat goede ontwatering bij veel regen en voldoende water voor plantengroei in het seizoen. Als je aardappelen niet hoeft te beregenen, scheelt dat al € 150 per keer.”

Overigens weet Ampt niet helemaal zeker of een goede bevochtiging in het zomerseizoen alleen maar heilzaam is. “Juist als het ’s zomers erg droog is, krijg je hier op de zware klei droogtescheuren naar beneden. Die zijn nuttig bij plotselinge zware regen. Die wil je ook weer niet kwijt.”

➤ Samenwerking met innovatieve akkerbouwers

Ambt werkt intensief samen met twee collega’s in het westen van de Hoeksche Waard. Aardappelen, uien en suikerbieten telen de drie gezamenlijk, maaigewassen zijn nog elk voor eigen rekening.

De jongste aanschaf, de nieuwe Lemken-zesschaarploeg, maakt deel uit van de bedrijfsstrategie om opbrengsten voor de toekomst zeker te stellen door zo goed mogelijk op de bodem te passen. Dat wil zeggen de grond zo min mogelijk verdichten en zorgen voor voldoende wateraanvoer als het droog is en voldoende afvoer als het nat is. Bij het bovenover ploegen staat de trekker van 210 pk op 900/60R-38 banden op 0,9 bar.

Groenbemester (gras) omploegen met Lemken- bovenoverploeg. Trekker staat op brede banden met 0,9 bar.

Leen Ampt is actief lid van H-Wodka, een groep innovatieve akkerbouwers. Als er één ding is dat de afgelopen pakweg tien jaar duidelijk is geworden, dan is het dat aanknopingspunten voor teeltverbetering in de bodem moet worden gevonden. “Een paar jaar geleden dorste ik vaak 12 ton tarwe per hectare. Nu haal ik die 12 soms ook nog wel, maar daartegenover soms ook maar 8 ton. Gemiddeld zit ik nu op zo’n 10 ton per hectare. Die teruggang los ik niet op met precisie, met variabel zaaien. Variaties in stand lost het gewas wel zelf op door meer of minder uitspoelen. Verdichting is het probleem.

Waarom lukt het ons niet om dichter bij de 15 ton tarwe per hectare te komen? Dat is vanwege de bodemverdichting. Na de aardappelen moet de tarwe erin. We proberen onder goede omstandigheden te zaaien, maar in een natte herfst gaat het zaaien wel eens wat minder.”

➤ Bodemverdichting belemmert groei

Van de Wageningse professor Oenema heeft Leen Ampt begrepen dat op veel Hoeksche Waardse percelen de verdichting van de diepere bodemlagen ‘zorgwekkend’ is. De verdichting onder de bouwvoor is zodanig dat die de groei van gewassen belemmert. “We zijn intensief met penetrometers naar de grond gaan kijken, naar hoe verdicht die is. Waar je met je ploegwiel in de voor hebt gereden, kun je niet eens tot onder de bouwvoor prikken.”

“Mijn conclusie: Met een harde band door de voor rijden is slecht voor de ondergrond. Al helemaal als het nat is en je rijdt met slip. Op de zware grond ploegde ik met veel met 15% slip, op de lichtere plekken met 10%.

Het is het verschil tussen je versnellingsbaksnelheid en wat je per gps meet. 15% vind ik veel, daar boven stop ik. Als het om een paar omgangen ging, zetten we er een trekker bij, of anders een schaar eraf.”

➤ Wel of niet bovenover ploegen?

Ampts collega’s met wie hij samenwerkt, hadden en hebben nog wel wat bedenkingen bij het bovenover ploegen. Over of er wel genoeg goede omstandigheden overblijven om de 275 hectare zware grond netjes geploegd te krijgen. Wat Leen Ampt betreft is die zorg ongegrond. “Begin november bij het onderploegen van de graanstoppel met groenbemester zat ik op 8 tot 10% slip. Met de gps alleen op de trekker gaat het formidabel. Ploegbesturing is zo overbodig.”

Compressor op Beco Super 2200-kipper met automatisch bandenspanningsysteem. In minder dan 20 seconden gaat de bandenspanning van laag in het veld tot hoog genoeg voor wegtransport.

Wat ook telt, is dat bij slip bovenop de bouwvoor wat verdicht wordt en niet de ondergrond. “Bij 0,9 bar is het altijd minder en die bouwvoor wordt bovendien omgeploegd.”

En mocht onder bepaalde omstandigheden het klassieke ploegen beter uitkomen, dan is de ploeg hydraulisch om te zetten en staan in de schuur altijd nog de wielen met ploegbanden. Maar zomaar zal dat niet meer gaan gebeuren. Behalve dat bij het klassieke ploegen het wiel in de voor de ondergrond verdicht, zag Ampt ook nadelig effect van het andere wiel. Precies waar in het omgeploegde land het buitenste wiel met 2,5 bar had gelopen, zag je de ploegsnee niet uit elkaar vallen, doordat-ie net in mekaar is gedrukt.”

Weerstation met bodemvochtsensor tot een meter diep. Ampt leest de gegevens uit via zijn smartphone. “Zo leer je hoe water zich door de bodem verplaatst na regen of na inlaat via de drains.”

In de regel staat de ploeg ingesteld op een snijbreedte per schaar van 40 centimeter, 2,40 meter totaal. Op uienland zet Ampt hem op 37,5 centimeter. “Dan rijd ik precies door de uienbedjes, dus niet in rooiersporen. Dat geeft minder slip.”

➤ Voor- en nadelen van bovenover ploegen

Dat het bovenover ploegen met gps zo ‘formidabel’ gaat heeft er ook mee te maken dat voorafgaand aan ploegen altijd eerst de wielsporen diagonaal worden losgetrokken. “Niet heel diep, zeg 30 centimeter, gaan we er met de woeler over. Schuin over de sporen en de ploegrichting, zo voorkom je dat de trekker en ploeg wat gaan ‘zoeken’.”

Als Ampt een nadeel zou moeten noemen van bovenover ploegen dan is het dat je bij de minste regen het werk direct moet stilleggen. “Drie millimeter is al te veel. Dat is echt heel anders dan bij normaal in de voor ploegen met een ploegband. Niet dat ik het verstandig vind in natte grond door te ploegen, maar het kán wel. Met een ploegband met hoge nokken op 2,5 bar kun je bijna altijd blijven ploegen.”

Leen Ampt verwacht dat het bovenover ploegen gaat bijdragen aan behoud of herstel van de productiviteit van zijn grond. “Wel nog steeds onder de voorwaarde van ‘vvd’: vroeg, vlak en droog. Wat je goed weglegt in het najaar, krijg je goed terug in het voorjaar.”