premium
Foto: Mark Pasveer
Het einde van onkruidbestrijder glyfosaat is de afgelopen jaren al enkele keren voorspeld. Toch lijkt het middel vooralsnog het voordeel van de twijfel te krijgen.
Onkruidbestrijder glyfosaat is waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens en verwoestend voor het ecosysteem; het middel moet onmiddellijk verboden worden. Dat is kort samengevat het standpunt dat milieuorganisaties (Greenpeace, Pesticide Action Network) en politieke partijen (Europese Sociaal-Democraten, GroenLinks, Partij voor de Dieren) al enige tijd hanteren. Vooralsnog lijkt de Europese Commissie die lijn niet te willen volgen. Er ligt een voorstel om glyfosaat voor een periode van tien jaar toe te laten.
Veelvuldig ingezet
Glyfosaat is een populair gewasbeschermingsmiddel in de landbouw. Het wordt veelvuldig ingezet bij het doodspuiten van grasland of groenbemester en bij de bestrijding van aardappelopslag. Ook de fruitteelt past het middel toe, om boomgaarden ‘schoon’ te houden. Het mag niet meer worden gebruikt om stoepen en straatjes, bedrijfsterreinen en openbare verharde ruimtes vrij te houden van onkruid.
Oppervlaktewater
Dit jaar wordt het gebruiksverbod buiten de land- en tuinbouw verder aangescherpt. Het gebruik op verharde ondergrond wordt als een van de oorzaken gezien van de steeds oplopende gehalten glyfosaat en het daarvan afgeleide afbraakmiddel AMPA in het oppervlaktewater. Particulieren mogen het middel nog gebruiken, al heeft een aantal tuincentra de verkoop van glyfosaathoudende middelen inmiddels afgezworen. Doel van de verboden: het aantal normoverschrijdingen in oppervlaktewater terugdringen.
Eerste toelating in 2002
Glyfosaat kreeg in 2002 de eerste Europese toelating. Het gebruik ervan is in de loop der jaren toegenomen. Vertrouwelijke cijfers van de organisatie voor de gewasbeschermingsmiddelenindustrie (Nefyto), die vorig jaar door Greenpeace zijn geopenbaard, laten zien dat de totale glyfosaatafzet in het laatste jaar van het overzicht (2013) was afgenomen ten opzichte van de voorgaande jaren. De geregistreerde afzet bedroeg in Nederland 611.010 kilo binnen en buiten de landbouw.
Glyfosaat wordt in de land- en tuinbouw gebruikt omdat het gemakkelijk is – het doodt ongeveer alle plantaardig leven dat bladgroenkorrels heeft – en omdat het beschouwd wordt als een betrekkelijk onschadelijk en snel afbreekbaar middel. Het middel kan oogirritaties veroorzaken, als het in de ogen komt. Het middel is giftig voor het waterleven, waardoor gebruik nabij oppervlaktewater aan extra beperkingen is onderworpen.
Wel/niet kankerverwekkend?
Het internationaal agentschap voor kankeronderzoek (IARC) van de Wereldgezondheidsorganisatie classificeert glyfosaathoudende bestrijdingsmiddelen als waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens. Daartegenover staan onderzoeken van het Europees Chemicaliënagentschap Echa, de Europese Voedselveiligheidsautoriteit Efsa, het Duitse instituut voor risicobeoordeling BfR (Bundesinstitut für Risikobewertung) en een gezamenlijk comité van de Wereldgezondheidsorganisatie en de Wereldvoedselorganisatie (JMPR, Joint Meeting on Pesticide Residues) die alle zeggen dat glyfosaat (bij normale toepassing) niet kankerverwekkend is.
Epidemiologisch onderzoek
De conclusie van het IARC is onder meer gebaseerd op epidemiologisch onderzoek, waarbij een mogelijk verband (correlatie) tussen blootstelling aan glyfosaat en bepaalde kankertypen werd gezien. De wetenschappelijke gegevens waarop IARC zich baseert, zijn echter niet bevestigd in vergelijkbaar ander onderzoek. Ook waar het gaat om de dierproeven, vinden andere onderzoekers geen bevestiging van de IARC-stelling dat glyfosaat ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ is.
Greenpeace blijft zich verzetten
Dat neemt echter niet weg dat Greenpeace het verzet tegen het gebruik van glyfosaat onverminderd voortzet. Argument daarbij is niet uitsluitend dat glyfosaat waarschijnlijk kankerverwekkend is voor de mens. Zelfs als boven alle twijfel vast zou staan dat glyfosaat niet kankerverwekkend is, zou Greenpeace de strijd tegen het middel niet stoppen. Voor de milieuactivisten speelt een belangrijke rol dat glyfosaat grote effecten heeft op het ecosysteem, juist omdat het alle (groene) leven ongeveer vernietigt. Over de precieze effecten van glyfosaat op het bodemleven is nog weinig bekend.
Glyfosaat zit overal in
Ondanks geruststellende onderzoeken, blijft het zorgwekkend dat glyfosaat vrijwel overal in het milieu voorkomt: in brood, in bier, in andere voedingsmiddelen en in de urine van de mens. Ook al zou het middel onschadelijk zijn, dan nog is het onwenselijk dat het zo breed in het milieu voorkomt.
Glyfosaat (en afbraakproduct AMPA) komen voor in de top 10 van bestrijdingsmiddelen die in grondwater worden aangetroffen
Toen glyfosaat zijn toelating kreeg als werkzame stof in Europa en ook in Nederland als bestanddeel van toegelaten middelen op de markt kwam, was de veronderstelling dat de stof niet in het grondwater zou komen. In 2003 schreef het Wageningse onderzoeksinstituut Alterra in een rapport over bestrijdingsmiddelen in het diepe grondwater nog stellig dat glyfosaat niet uitspoelt.
Inmiddels heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) glyfosaat in het diepe grondwater gevonden. Glyfosaat (en afbraakproduct AMPA) komen voor in de top 10 van bestrijdingsmiddelen die in grondwater worden aangetroffen.
Dat zou bij het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) aanleiding kunnen zijn om de gebruiksvoorschriften aan te passen. Vooralsnog ziet het Ctgb daar geen aanleiding toe, omdat de bevindingen van het RIVM zijn gebaseerd op grofmazige verkenningen. Als het gaat om de mogelijke gezondheidseffecten van glyfosaat voor de mens, conformeert het Ctgb zich aan de bevindingen van het Duitse BfR.
Tien jaar toestaan
Ondertussen is de Europese Commissie tot de conclusie gekomen dat niets een hernieuwde toelating van het middel in de weg staat. Er komt een voorstel het middel voor een periode van tien jaar toe te laten. Korter dan de maximaal mogelijke termijn van vijftien jaar, maar veel langer dan tegenstanders willen.
De Europese landbouworganisatie Copa Cogeca vindt dat de Europese Commissie de reputatie van het Europese voedselveiligheidsagentschap Efsa te grabbel gooit door de Efsa-adviezen niet te volgen. Het gebruik van glyfosaat helpt de boeren om veilige en betaalbare producten te telen, zegt Copa Cogeca. Bovendien past glyfosaat goed bij het beleid om vanggewassen te telen en bodemerosie tegen te gaan.
Is er een alternatief?
Er zijn geen chemische alternatieven met dezelfde werking als glyfosaat. Er zijn echter wel niet-chemische alternatieven met vergelijkbaar resultaat: schoonbranden, gebruik van hete lucht of stoom, borstelen. Nieuwe technieken worden voortdurend doorontwikkeld. In de fruitteelt wordt gekeken naar mechanische onkruidbestrijding onder bomen.
Het Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) is betrokken bij projecten om glyfosaatgebruik terug te dringen. Bestrijdingsmiddelendeskundige Peter Leendertse van CLM zegt dat steeds nieuwe technieken ontwikkeld worden. Maar er blijven situaties waarbij je praktisch niet zonder glyfosaat kunt, als je de oogst niet wilt laten mislukken. Leendertse vindt het onwenselijk dat groenbemester wordt doodgespoten. “Dat heeft effect op het organisch materiaal en op de bodemgezondheid. Er wordt te makkelijk naar toepassingen gekeken die niet nodig zijn.”
Leendertse zegt dat chemische bestrijding een noodrem moet zijn. Alleen dan is het volgens hem mogelijk water schoon te houden en tegelijk chemische middelen beschikbaar te houden.
Petitie tegen glyfosaat
Een coalitie van Europese consumenten- en milieuorganisaties is een Europees initiatief gestart om glyfosaat te verbieden. De Europese Commissie moet het verzoek behandelen binnen een jaar als meer dan 1.000.000 mensen uit ten minste zeven EU-lidstaten steun geven aan de petitie. Die drempel lijkt geen probleem. Vorige week hadden al meer dan 760.000 mensen het burgerinitiatief ondersteund.
De petitie verplicht de Europese Commissie niet het standpunt over te nemen, maar het vergroot de druk wel op politici gehoor te geven aan de wens van de Europese burger. Waarschijnlijk wordt de petitie aangeboden rond de periode waarin de lidstaten een besluit moeten nemen over het voorstel over de hernieuwde toelating.
Lidstaten besluiten
Het besluit over hernieuwde toelating van glyfosaat ligt bij het Permanent Comité voor planten, dieren, voeding en veevoer (Scopaff) in Brussel. In het Scopaff zijn alle 28 lidstaten vertegenwoordigd. In 2015 kwam het Scopaff niet tot een besluit over de toelating, waardoor de Europese Commissie de knoop moest doorhakken. Die verleende toen een toelating voor achttien maanden en vroeg het Europees Chemicaliën Agentschap Echa onderzoek te doen naar de kankerverwekkendheid van glyfosaat. Het Echa heeft geconcludeerd dat glyfosaat niet kankerverwekkend is voor de mens. De Europese Commissie heeft aangegeven nu het voorstel te doen om glyfosaat voor tien jaar toe te staan. Dat voorstel zal voor het eind van het jaar in het Scopaff behandeld worden.
Beheer
WP Admin
Bewerk bericht