Ervaring met Het Nieuwe Telen groeit

Steeds meer telers doen positieve ervaringen op met principes van Het Nieuwe Telen, hoewel er ook nog steeds veel te leren blijft.

Ongeveer 95 hectare glas is al uitgerust met dubbele schermen en luchtbehandeling, bleek tijdens een door LTO groeiservice bijeenkomst in het kader van ‘de weken van Het Nieuwe Telen’ (zie voor de laatste ervaringen in komkommer ook printeditie 2 van Groenten & Fruit). Ongeveer de helft daarvan heeft betrekking op de teelt tomaat. In het overzicht van de telerservaringen met Het Nieuwe Telen bleek de energiebesparing te variëren van 0 tot 10 kuub gas per vierkante meter, sterk afhankelijk van de gewenste RV.

Toepassing van de voorverwarmde luchtinbreng vindt vooral plaats in de periode februari-mei en oktober-november. In de piekverbruikperiode voor energie in januari kan bij jonge vruchtgroentegewassen namelijk al veel geïsoleerd worden zonder dat daarbij ontvochtiging nodig is. Het aantal schermuren zonder kieren is toegenomen, terwijl het minimumbuisgebruik sterk gereduceerd tot helemaal gestopt is.

Minder Botrytis

De capaciteit van de installaties varieert tussen de 4 en 10 kuub lucht buitenlucht die per uur is in te brengen, meestal gecombineerd met de optie om intern in de kas te recirculeren. Het elektriciteitsgebruik varieert van 4 tot 10 kWh per vierkante meter, afhankelijk van ontwerp en aantal draaiuren. Alle telers ervaren dat Botrytis door Het Nieuwe Telen veel minder geworden is. Onduidelijk is nog wat het effect op meeldauw is. Mogelijk neemt de gevoeligheid daarvoor iets toe, als gevolg van sporenverspreiding in de kas via de toegepaste luchtbeweging. De productie is bij Het Nieuwe Telen nergens lager uitgevallen. Geconstateerde productievoordelen zijn meestal een indirect effect van minder schimmelaantastingen.

Klimaatverschillen zijn afgenomen. Op kwaliteit, smaak en houdbaarheid heeft de aangepaste klimaatregeling geen effect.

Hoe rendabel een investering in Het Nieuwe Telen is, hangt af van diverse factoren, zoals teeltvoordelen, de bron van warmtevoorziening en subsidiemogelijkheden. Bij uitbreidingsnieuwbouw kan een besparing op extra op te stellen wkk-vermogen gunstig meewerken. er is een tendens waarneembaar dat gekozen wordt voor luchtsystemen met een geringere capaciteit, als economische optimalisatie. Warmteterugwinning vindt soms plaats, maar installaties daarvoor blijken nog lastig rond te rekenen.

Technisch vraagt onderhoud de nodige aandacht. Vooral kleppen in de systemen blijken regelmatig een bron van zorg.

Diverse systemen

Vocht afvoeren met buitenluchtaanzuiging helpt om dubbele schermdoeken langer gesloten te kunnen houden. Onderzoeker Peter van Weel van Wageningen UR glastuinbouw stelt aan de andere kant dat er ook weer niet meer vocht afgevoerd moet worden dan noodzakelijk is. Door minder temperatuurverschillen in de kas, met een lichte overdruk die tocht voorkomt, valt juist vaak een hoger vochtniveau te hanteren.

Aangezogen buitenlucht kan eerst op kastemperatuur gebracht worden met luchtbehandelingskasten. Ervaringen leren dat verdere opwarming bij luchtinblaas via luchtslurven nadelig is, en ongewenste resultaten geeft met onder andere temperatuurverschillen en vaak nog grotere vochtverschillen over de lengte van de slurf. Er zijn diverse systemen in omloop. De meeste regelmogelijkheden biedt een metalen hoge-temperatuur-wisselaar, maar deze vraagt ook de hoogste investering van tussen 10 en 15 euro per vierkante meter. Een lage-temperatuur-wisselaar geeft dankzij een tegenstroomprincipe minder luchtweerstand dan een hoge-temperatuur variant, en is zeer geschikt voor combinaties met aardwarmte en warmtepompen. dankzij de kunststof constructie zijn ze ook niet corrosiegevoelig.

Economische optimalisatie

Er zijn ook goedkopere systeemvarianten zonder warmteblokken, waarbij de aangezogen lucht eerst bovenin de kas wordt gemengd met grote hoeveelheden kaslucht en eventuele lampwarmte van groeilichtarmaturen. Toepasssingen met deze beperktere investeringen gaan in de praktijk het hardst.

Om de lucht naar beneden te krijgen zijn diverse typen ventilatoren beschikbaar. Voor lage gewassen kan met hele grote horizontale ventilatoren lucht verplaatst worden. Onder deze luchtstroom ontstaat een goede verticale luchtcirculatie met een goede temperatuurgelijkheid in de kas. Naarmate de afstand tot de ventilator groter wordt, neemt de vochtigheid van de circulerende en meestromende lucht wel toe.

Voor onder andere hoger opgaande gewassen zijn diverse typen verticale ventilatoren beschikbaar. Daarbij wordt bijvoorbeeld lucht van boven het schermdoek aangezogen, omdat deze door condensatie tegen het koude kasdek droger is. Soms zelfs droger dan van buiten aangezogen lucht.

De lucht wordt via een slurf door het scherm heen gevoerd. Daarbij komt de lucht onder het scherm eerst tegen een horizontale plaat, voor een zijwaartse luchtstroom. Anders zou de koude lucht ongemengd en onopgewarmd door de verticale ventilator (die onder de schermen hangt) heen gaan en naar beneden het gewas in geduwd worden.

Een nieuw alternatief is om nog een extra ventilator tussen de twee schermdoeken in te plaatsen. Deze zuigt lucht van boven de schermen aan en trekt deze via een slurf door de beide schermlagen heen. Een tweede ventilator onder de schermen zorgt dan dat de drogere lucht met een grote zijwaartse boog naar beneden beweegt.

Natuurkundige principes

Volgens Jan Voogt van Hoogendoorn Growth management is de kennis bij telers over natuurkundige principes van vochtige kaslucht soms nog beperkt. Terwijl dit voor toepassing van Het Nieuwe Telen juist erg belangrijk is. Hij daagt telers dan ook uit om via de rekentool op de website van Energiek 2020 meer gevoel te ontwikkelen bij effecten die bepaalde aangepaste klimaatinstellingen hebben op het kasklimaat.

Als voorbeeld noemt Voogt dat een groot aantal telers bij vochtbeheersing nog steeds reageert volgens de volgorde: eerst de minimumbuistemperatuur verhogen, dan een vochtkier in het scherm trekken en dan zo nodig als derde stap nog ventileren via de luchtramen. Dit heeft wel het gewenste effect op RV of vochtdeficiet, maar vergt onnodig veel energie doordat de plant hierdoor wordt gestimuleerd om extra te verdampen en extra vocht te produceren dat dan ook weer extra afgevoerd moet worden. Waarbij de schermkier de lucht boven het scherm verwarmt, en gewenste vochtafvoer via condensatie tegen het kasdek juist vermindert.

Effectiever vocht afvoeren

Beter is de volgorde om te keren. Eerst vochtafvoer door condensatie tegen het kasdek bevorderen door boven het scherm een klein kiertje lucht te zetten. Daarna een kleine vochtkier in het scherm trekken om vocht af te voeren. Een grotere kier van meer dan 2 procent draagt nauwelijks meer bij aan extra vochtafvoer, en laat alleen nog maar het temperatuurverlies verder toenemen. Als allerlaatste stap kan zo nodig nog extra verwarmd worden.

In de zomer wordt vaak nog vrijwel alleen gereageerd op het naar beneden brengen van oplopende kastemperaturen om plantstress te voorkomen, terwijl verneveling soms effectiever kan zijn om de huidmondjes van de plant langer open te houden door hogere luchtvochtigheden in de kas.

En weinig telers blijken te weten welke verdampingshoeveelheid in gram/m2/uur in de nacht voldoende is om de nutriëntenopname op peil te houden zonder onnodige verdampingsstimulering (vochtproductie).