Marsreis als inspiratie voor sluiten kringlopen in kas

Waar ooit John F. Kennedy met de ambitie om nog voor het einde van de toen net begonnen jaren 60 een man op de maan te zetten, zijn land van nóg meer vooruitgangsdrang voorzag, daar droomt de Nederlandse glastuinbouw van mensen op Mars. Met méér dan een bijrol voor de Nederlandse glastuinbouw.

In het vandaag bij het afscheid van Glaskracht-voorzitter Nico van Ruiten gepresenteerde boek ‘Voorwaarts Mars, Over de circulaire kas als kans voor de toekomst’ reiken de ambities van de tuinders daadwerkelijk tot in de hemel. Het vooruitgangsgeloof van de Nederlandse glastuinbouw is hier aanstekelijk verwoord en aantrekkelijk in beeld gebracht voor een breder publiek dan alleen de eigen achterban. Schrijver is Tom Bade, oprichter en directeur van Triple E, kenniscentrum Natuur en Economie en instituut voor Toegepaste Economische Argumentatie, en vooral bekend om zijn warm kloppend hart voor het mooie Nederlandse landschap.

Hoe mooi zo’n kas is

Foto’s: boek ‘Voorwaarts Mars’, LTO Glaskracht Nederland

In dat landschap is de kas doorgaans geen object dat op veel bewondering stuit. Maar Bade lijkt om. Het is overigens een aardbeienteler die in het boek nog het beste kan verwoorden hoe mooi zo’n kas is. Van huis uit teelde Marcel Dings uit Belfeld in de vollegrond. Maar toen hij in 1998 de grond en ook een kas van de buren overnam, was dat voor hem een openbaring. “In de kas kun je precies op datum oogsten. Je kunt alles exact met je klant afspreken: hoeveelheid, levertijd, prijs. Desnoods een halfjaar vooruit. Als je vanuit een gemengd bedrijf komt, ben je je er zeer van bewust wat een gecontroleerde omgeving een kas is.”

Circulair is noodzaak op Mars

Het bijvoeglijke naamwoord ‘duurzaam’ wordt de laatste tijd naar de kroon gestoken door ‘circulair’. Maar de circulaire kas uit de titel van het boekje levert volgens schrijver Tom Bade op Google nog geen hits op. Wat echter niet wil zeggen dat de Nederlandse glastuinbouw nog niet bezig zou zijn met het sluiten van kringlopen.

Er is geen plek waar gesloten kringlopen noodzakelijker zijn dan op Mars. Alles wat nodig is voor de teelt van vers voedsel moet je meenemen. En ruimtevracht is duurder dan luchtvracht Kenia-Westland. Dus er mag geen grammetje verloren gaan, niet onderweg naar Mars en ook niet op de planeet zelf.

‘Ik ga naar Mars en neem mee …’

Met Wieger Wamelink van Wageningen UR speelt auteur Bade het spel ‘ik ga naar Mars en neem mee’. En dat leidt tot een boeiende lijst. “Om met Marsgrond een levende bodem te creëren, zou ik het volgende meenemen: stikstofbindende bacteriën (Rhizobium), bacteriën die organisch materiaal afbreken, myceliumvormende schimmels, kippen en wormen. Eventueel plantenetende insecten en vissen, garnalen en algen voor een aquatisch ecosysteem, of die laatste als brandstof. Zo’n aquatisch systeem kan ook meststoffen verwerken en water zuiveren. En natuurlijk veel zaad voor groenten en vooral aardappels, want die vullen goed. Onze poep en pies nemen we ook mee als meststoffen, al moeten we de poep wel steriliseren. Maar dat doe je dan gewoon door het buiten te leggen; de koude en de straling doen dan het werk wel.”

Bestand tegen 140 graden onder nul

Want ja, een praktisch dingetje: het kan op Mars 140 graden onder nul worden. Dus zullen we de kassen daar moet bouwen van een materiaal dat licht goed doorlaat, maar warmte binnenhoudt. En reken maar dat daar alnaar gezocht wordt, want de race naar Mars is al van start gegaan. Elon Musk heeft eigenhandig het startschot gelost en is al gaan rennen.

Wageningen rent mee. Daar is al op ‘Marszand’ een tomatenplantje aan het groeien en bloeien gebracht. En Rijk Zwaan doet ook al mee; zijn zaden zijn al door Nasa de ruimte ingeschoten om er proeven te doen over hoe zaad kiemt en planten groeien zonder zwaartekracht en onder kunstlicht.

‘Polydome is prototype voor op Mars’

Peter Oei van SIGN laat in ‘Voorwaarts Mars’ optekenen dat hij vooral in het vorig jaar verschenen boek over polyculturen in de kas, aanknopingspunten ziet voor circulaire glastuinbouw. Combinaties van verschillende teelten en met dieren leidt tot een robuuster ecosysteem. Het levert bovendien jaarrond oogst van voedsel op. Handig voor een tuinder die continuïteit van bedrijf en inkomen wenst, maar van levensbelang op Mars. “De kas met polyculturen noemen we de polydome en is het prototype voor een kas op Mars”, aldus Oei.

‘Substraat moet armed and ready zijn’

In zekere zin sluit Willem Jan de Kogel van Wageningen UR daarbij aan. “Ik denk dat we in de toekomst weer meer zullen werken met wisselteelten. Dat is een werkwijze uit het verleden die we een beetje zijn vergeten, maar zeker voor een duurzaam gebruik van het substraat en het voorkomen dat zich in substraat ziektes ophopen, is dit een belangrijke werkwijze.”

Dat substraat moet volgens De Kogel armed and ready zijn, oftewel een levende basis van weerbaarheid voor de plant die erop groeit. Want ook al zouden we kunnen hopen dat we de ziekten en plagen niet mee naar Mars brengen, hier op aarde heb je ermee te dealen. En hier willen we het gezonde imago van groente en fruit uit de kas versterken, door ook zo min mogelijk chemische middelen in de teelt te hoeven gebruiken.

Correctiemiddelen uit ‘het medicijnkastje’ zijn in toekomst wellicht alleen nog beschikbaar, als er maximaal groen wordt gewerkt, er bij de inzet van middelen geen residu achterblijft en het geen emissie naar de omgeving met zich meebrengt. Genoeg reden om ook hier de kringloop van plaag- en roofdier te sluiten.

Bestrijden van ziekte in ander licht

En als we het hebben over het bestrijden van ziekten in de glastuinbouw, dan zal dat in de toekomst overigens een heel andere lading kunnen hebben, aldus Bade in ‘Voorwaarts Mars’. Want steeds meer zal de kas ook de productielocatie zijn voor medicinale planten, dan wel planten waaraan we grondstoffen voor medicijnen kunnen onttrekken. In de toekomst zal het bestrijden van ziektes dus belangrijker worden in de glastuinbouw, maar dan andersom; namelijk de glastuinbouw als leverancier van medicinale grondstoffen, om mensen weer gezond te maken.

Tuinder Rob Baan organiseerde er recentelijk een medisch congres over. “Het is natuurlijk een schandaal dat een student ‘medicijnen’ gaat studeren. Alleen die naam geeft al aan dat het doel van de gezondheidszorg nog te veel het toedienen van medicijnen is. Ik ben echt van mening dat we onszelf moeten leren gezond te eten. Wij moeten ons product ook echt gaan afzetten tegen producten die gebaseerd zijn op suiker, zoals de frisdranken.

Zoetwaterbel tegen verzilting

Terug naar de rode planeet. Hergebruik van water is misschien wel het allerbelangrijkst in een omgeving als die van Mars. De Nederlandse glastuinbouw hergebruikt al 95% van het water. Het afvoeren van zoet water naar zee is volgens waterdeskundige Guus Meis van LTO Glaskracht Nederland ook in Nederland anno 2017 al niets anders dan het weggooien van een waardevolle grondstof.

Beter om het water uit de rioolwaterzuiveringsinstallatie in de toekomst te injecteren in de bodem en te gebruiken als appeltje voor de dorst. Een ondergrondse waterbel die als seizoensopslag kan dienen én die werkt tegen de oprukkende verzilting van het grondwater.

‘Te weinig successen gevierd’

“Misschien hebben we te weinig ‘gevierd’ dat we grote prestaties hebben geleverd in het verbeteren van de kwaliteit van onze leefomgeving”, schrijft Bade die zich gaande het project nogal is gaan vereenzelvigen met de sector. “Maar dat doet geen afbreuk aan het feit dat de prestaties die we hebben geleverd, ook in de glastuinbouw, indrukwekkend zijn.”

Maar als het gaat om de ontwrichting van het natuurlijke ecosysteem van onze aarde, dan hebben we volgens Bade nog één grote opgave voor de boeg. “En dat is het tegengaan van klimaatverandering.”

Tja, als we dat maar goed genoeg voor elkaar weten te krijgen, dan zal de noodzaak om naar Mars te gaan en daar onze reserveplaneet van maken misschien nooit écht aan de orde zijn. Laten we het hopen. Aan de hemelhoge circulaire ambities van de glastuinbouw zal het in elk geval niet liggen.